گروه کانونی، یکی از تکنیکهای مصاحبه کیفی است که برای ایجاد تعامل بین اعضای گروه طراحی شده است تا انگیزه برای بحث عمیق تر را فراهم نموده و جنبه های مختلف و جدید موضوع مورد بحث را آشکار نماید. یکی از ویژگیهای مصاحبههای گروه کانونی، تعامل میان اعضای گروه (مصاحبه شوندگان) است که تمایل به تفکر و تبادل نگرشها و ایدهها را برمی انگیزد؛ در حالی که ممکن است به راحتی در طول جلسات مصاحبه مستقیم انفرادی ظهور نیابد (کیتزینگر و باربور، ۱۹۹۹). باید دانست تشکیل گروه کانونی، جلسهای برای حل مشکل یا تصمیم گیری نیست؛ بلکه تنها یک جلسه مصاحبه است .
یکی از روشهای گردآوری دادهها در طرحهای کیفی، گروههای کانونی است. گروههای کانونی، جلسات بحث سازماندهی شده هستند که گروهی از افراد که بتوان به نظر آنان به عنوان کانون بحث موضوعی متمرکز شد، انتخاب می شوند. سپس از طریق مصاحبه گروهی، این افراد نظرها و تجربههای خود را بازنمایی می کنند. آنها با گروههای اسمی، دلفی و طوفان ذهنی به شرح زیر متفاوتند. در این شیوه، پژوهشگران با اعضای یک سازمان به صورت فردی، مانند گروههای اسمی دیدار نمیکنند. گروههای کانونی بر خلاف گروههای دلفی، معمولا از کارشناسان آموزش دیده تشکیل نمیشوند. گروههای کانونی برای ایدههای نو (جلسات طوفان ذهنی) برگزار نمی شوند. گروههای کانونی بیشتر برای گردآوری اطلاعات از افراد غیرمتخصص طراحی می شوند.
گروههای کانونی بر دیگر روشهای پژوهش برتری دارند، زیرا هدف اصلی آنها کشف نگرشها، احساسات، باورها، تجربهها و واکنش افراد است که با روشهای دیگر مانند مشاهده، مصاحبه فردی و پرسشنامههای پیمایشی قابل درک نیست. گروههای کانونی نظرها و فرآیندهای هیجانی درون بافت گروهی را کشف و استنباط میکنند. پژوهشگر در گروههای کانونی قادر است که اطلاعات بیشتری را در زمان کوتاهتری در مقایسه با مصاحبههای فردی به دست آورد (مورگان و کروگر، ۱۹۹۳). از گروههای کانونی میتوان به صورت یک روش مستقل و یا به عنوان روشی برای تکمیل دیگر روشها، به ویژه برای تطبیق دادههای حاصل از روش های گوناگون و بررسی اعتبار داده ها استفاده کرد ( مورگان، ۱۹۸۸). در این پژوهش، از گروه های کانونی برای تائید و نهایی کردن لیستهای مرتبط با بررسی محیط داخلی و خارجی و راهبردها استفاده شده است.
تعریف :
۱- تعریف کروگر ( Kruger ) از گروههای کانونی:
روشی برای تبادل افکار و مذاکره است که طبق یک برنامه ریزی دقیق طراحی می شود تا ادراکات و بینش مصاحبه شوندگان را در محیطی به دور از تهدید و فشار بسنجد.
۲- تعریف مورگان (Morgan ):
گروههای کانونی شکلی از مصاحبه گروهی هستند اما تمیز و تشخیص بین این دو خیلی مهم است. بطوری که مصاحبه گروهی شامل مصاحبه همزمان تعدادی از افراد بوده و تمرکز اصلی بر پرسشها و پاسخ های مطرح شده بین محقق و مصاحبه شوندگان میباشد.
هدف از ایجاد گروه های کانونی:
- تجزیه و تحلیل محصولات، خدمات یا فرآیندها به منظور بهبود آنها یا شناسایی، شفاف سازی، تشریح و اصلاح مساله.
- سنجش و ارزیابی یک فرآیند برای تشخیص درست آن.
- فراهم کردن اطلاعات واقعی به عنوان راهنمایی در تصمیم گیری، جایگزینی عقاید و نظرات و متمرکز بر دادههای موجود.
- ایجاد پایهای از دانش مشترک در خصوص یک مساله یا موضوع، مصرف کنندگان و سایر گروههای هدف در ارتباط با تنوع گستردهای از موضوعات و مسائل مختلف.
- انعکاس دانش و آگاهی به دست آمده از گروهی به گروه دیگر.
روش اجرای گروههای کانونی:
انتخاب شرکتکنندگان گروههای کانونی، بیشتر بر نمونهگیری هدفدار تکیه دارند (میلز و هابرمن، ۱۹۸۴). پژوهشگر، شرکتکنندگان را بر پایه طرح پژوهش و توانایی همکاری آنان با آن انتخاب میکند.
تعداد افراد گروههای کانونی:
پژوهشگران درباره تعداد شرکتکنندگان در گروه های کانونی اتفاق نظر ندارند. عدهای معتقدند گروه باید بین ۴-۱۲ نفر در صورت متجانس بودن و بین ۶-۱۲ نفر برای گروههای نامتجانس باشد (براون، ۱۹۹۹). تعیین تشکیل تعداد گروههای کانونی مورد نیاز برای یک بررسی، مشکلتر از انتخاب تعداد افراد شرکت کننده در هر گروه است، و هیچ کس خارج از گروه پژوهش نمیتواند در این مورد تصمیم بگیرد. شاید بهترین روش، اجرای متوالی گروههای کانونی است، تا زمانی که موضوعهای عنوان شده به وسیله شرکتکنندگان در گروه تکراری نباشند و اطلاعات جدید بیشتری حاصل نشود.
نحوه اجرای گروههای کانونی:
اجرای یک گروه کانونی در سه مرحله انجام میشود (کروگر، ۱۹۸۸):
مرحله اول: مفهومسازی
در این مرحله هدف از تشکیل گروه و علت اجرای گروه کانونی؛ نوع اطلاعات به لحاظ اهمیت ویژه آنها؛ مرجع درخواستکننده اطلاعات میشود.
مرحله دوم: مصاحبه
تهیه پرسشهای مربوطه؛ پرسشهای مورد نظر بایستی به صورت دقیق طراحی شوند؛ برای یک جلسه گروه کانونی تعداد ۵ تا ۶ پرسش کافی است ( بایستی تعداد سؤالات کمتر از ۱۰ مورد باشد).
مرحله سوم: تجزیه و تحلیل دادهها و تهیه گزارش ( کروگر، ۱۹۸۸):
در این مرحله دادهها مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار میگیرند، برای این منظور پاسخهای داده شده از روش تحلیل محتوا دستهبندی شده و مورد استفاده قرار میگیرند.
منابع:
- Morgan, D.L. (1988). Focus groups as qualitative research. London: Sage
- Morgan, D.L. and Kreuger, R.A. (1993). ‘When to use focus groups and why’ in Morgan D.L. (Ed.) Successful Focus Groups. London: Sage.
iles,B., & Huberman,M. (1984). Qualitative data analysis: A source book of new methods.Beverly Hills, CA: Sage.
- Brown, J. B. (1999). The use of focus groups in clinical research. In (Eds.) Crabtree, B. F., & Miller, William L. Doing qualitative research (2nd ed.) (pp. 109-124). Thousand Oaks: Sage.