آن دسته از فناوری‌هایی که نیروی پیشرانِ شکوفایی اقتصاد و امنیت ملی هستند، برای مصالح و منافع ملی کلیدی به شمار می‌آیند. از آن جا که بودجه‌های تحقیق و توسعه، حتا برای کشورهای پیشرفته هم با تنگناهایی همراه است، نه دولت و نه صنعت نمی‌توانند تمامی حوزه‌های ممکن پژوهش را پشتیبانی کنند. بر همین قیاس، برخی کشورها برای هدایت بهتر بودجه‌ی تحقیق و توسعه‌ی خود در مسیر شناسایی اولویت‌های پژوهشی، به انجام و اجرای فعالیت‌های آینده‌نگاری ملی روی می‌آورند که هدف آن، شناسایی فناوریهای کلیدی ملی (یا مسیرهای پژوهش کلیدی ملی) است.
کشورهای گوناگون رویکردهای متنوعی را برای شناسایی فهرست فناوریهای کلیدی در پیش گرفته‌اند. در حالی که بیشتر کشورهای اروپایی و ژاپن، رویکردهای آینده‌نگارانه‌ی کم و بیش پیچیده‌ای را دنبال می‌کنند . امریکا در دهه‌ی ۱۹۹۹ـ۱۹۸۹ تلاش‌های دامنه‌دار و جدی‌تر را دنبال کرد. در این چارچوب تاکنون چهار «گزارش فناوریهای کلیدی ملی» منتشر شده است که در آن‌ها روش شناسی‌های گوناگونی به کار رفته است (از یک پانل اختصاصی گرفته تا مصاحبه‌های صنعتی که از سوی سازمان‌های خبره، راهبری و اداره می‌شود). واپسین (چهارمین) گزارش به کوشش اندیشگاه رند در سال ۱۹۹۸ انتشار یافت.[۱]
. در این روش به شیوه‌ای رایج مجموعه‌ی ویژه‌ای از سنجه‌ها برای سنجش میزان کلیدی بودن فناوری‌ها به کار گرفته می‌شوند.
فناوری کلیدی چیست؟
بیمبر و پاپر در مقاله‌ی اخیر خود [۴] ابراز عقیده کردند که کلیدی بودن یک فناوری در گرو سنجه است که باید به کمک آن بررسی شود:
- ارتباط با سیاست‌گذاری: فهرست فراهم آمده از فناوری‌ها باید حوزه‌ها (موضوعات) بالقوه‌ای را روشن سازد که می‌توان با مداخله‌ی سیاست‌گذارانه در آن‌ها به نتایج امکان‌پذیر، دست یافت. [در این راستا] باید به موضوعاتی مانند فرایند تحقیق و توسعه، تجاری سازی، انتشار و کاربست دستاوردها توجهی ویژه مبذول شود.
- متمایز بودن: باید این امکان وجود داشته باشد که فناوریهای کلیدی را از فناوریهای غیر کلیدی متمایز ساخت. به دیگر عبارت، پذیرفتنی نیست که هر فناوری پیشرفته‌ی عمومی را فناوری کلیدی پنداشت. باید به طور ویژه به این مساله توجه کنیم که فناوریهای غیر کلیدی در زمره‌ی فناوریهای کلیدی قرار نگیرند.
- توانایی باز تولید: حتا کسانی که به شکل مستقیم در این فعالیت دخیل نیستند، باید بتوانند رویه‌ای را که به گزینش فناوریهای کلیدی می‌انجامد، بازآفرینی کنند. روش به کار رفته باید شفاف، مستدل و برای همگان دسترس‌پذیر باشد.
واژه‌ی «فناوریهای کلیدی» نباید با برخی واژه‌ها که در ادامه خواهد آمد، اشتباه گرفته شود:
-
- فناوریهای پیشرفته: چه بسا این قبیل فناوری‌ها هیچ پیوند و ارتباطی با سیاست‌گذاری‌ها نداشته باشند، اما گاهی ممکن است مدیران آن‌ها را در فهرست فناوریهای کلیدی بگنجانند. شاید مدیران فعالیت گاه برای وارد ساختن یک فناوری «عام» در فهرست نهایی تردیدی به خود راه ندهند.
- فناوریهای همبسته با خودکفایی ملی: با گسترش [پدیده‌ی] جهانی شدن، بسیاری از فناوری‌ها برای شماری از کشورها (به ویژه، کشورهای کوچک) پر اهمیت جلوه می‌کنند، اما باید امکان خریداری این فناوری‌ها از بازارهای جهانی فراهم باشد.
از دیگر سو، گونه‌های دیگری از فناوری‌ها وجود دارند که بر پایه‌ی سنجه‌ها می‌توان آن‌ها را کلیدی نامید. برای مثال، می‌توان به فناوریهای عام و پیش رقابتی اشاره کرد. این فناوری‌ها کاربردهای گوناگونی دارند. یک گونه‌ی فناوری از آن جهت کلیدی به شمار می آید که بازگشت سرمایه‌ی اختصاص یافته برای آن از راه تولید فرآورده و به شکل‌های گوناگون، امکان‌پذیر است.
این شیوه چه هنگام سودمند خواهد بود؟
روش فناوریهای کلیدی هنگامی سودمند خواهد بود که توصیه‌های آمیخته با احتیاط برای بحث در سطوح سیاسی، از جمله اهداف اصلی آن به شمار آید. در میدان عمل، روش فناوریهای کلیدی برای تعیین اولویت‌های تحقیق و توسعه‌ی ملی سودمند است. در این فرایند پرسش‌های ویژه‌ای از این دست مطرح می‌شود:
- حوزه‌های کلیدی تحقیق و توسعه کدام‌ها هستند؟
- فناوریهای کلیدی (مسیرهای کلیدی پژوهش) که به شکل مرجح باید از محل منابع عمومی حمایت شوند، کدام هستند؟
- در گزینش فناوریهای کلیدی به چه سنجه‌هایی باید توجه داشت؟
- مهم‌ترین رویه‌هایی که باید در سطح سیاست‌گذاری بررسی شوند تا امکان کاربست نتایج فراهم آید، کدام هستند؟
در این مسیر این گرایش عمده وجود دارد که هدف‌گذاری را از توجه تنها به اولویت‌بندی فناوری‌ها فراتر برده و ارزیابی گسترده‌ی نظام نوآوری ملی را نیز در این عرصه مورد توجه قرار دهیم. فعالیت‌های اخیر جمهوری چک و فرانسه مثال‌هایی از حرکت در مسیر این گرایش هستند.
روی هم رفته، این امکان وجود دارد که روش فناوریهای کلیدی را برای شناسایی «موضوعات کلیدی غیر فناورانه» مانند مسایل اجتماعی نیز به کار برد؛ با این حال، هنوز نمونه‌ای از این قبیل فعالیت‌ها منتشر نشده است.
چگونگی اجرای روش
هیچ صورت‌بندی واحدی وجود ندارد که بتوان آن را تنها راه اجرای آینده‌نگاری بر پایه‌ی روش فناوریهای کلیدی دانست. در ادامه برخی مسایل کلی مرور خواهند شد که از فعالیت‌های آینده‌نگاری انجام گرفته در سال‌های اخیر اقتباس شده‌اند.
گام‌های مشابه در رویکردهای فناوریهای کلیدی
یافتن و گزینش کارشناسان (خبرگان)
یافتن و گزینش کارشناسان از گام‌های کلیدی نخستین در هر گونه فعالیت آینده‌نگاری فناوری به شمار می‌آید. روش به کار رفته برای یافتن کارشناسان به شدت در دایره‌ی تاثیر دامنه‌ی کلی برنامه‌ی مشاوره قرار دارد.[۶] در این مسیر دو امکان وجود دارد:
الف) مشاوره مشخص و محدود؛ و
ب) مشاوره گسترده.
فهرست مقدماتی فناوری‌ها
فهرست مقدماتی فناوری‌ها را می‌توان از فهرست‌های موجود (برای مثال، از مطالعات آینده‌نگاری پیشین)، نشست‌های ذهن‌انگیزی یا مباحث مطرح در پانل‌های کارشناسی استخراج کرد. افزون بر این، احتمال می‌رود رویکردهایی مانند جست‌وجوی کتاب‌شناسی، مطالعات کارشناسانه، مصاحبه با [صاحبان] صنایع و پویش محیطی با یکدیگر تلفیق شوند تا فهرست جامعی از فناوری‌ها برای بررسی، آماده شود.
پردازه‌های اولویت‌بندی
اولویت‌بندی دشوارترین و مخاطره‌آمیزترین گام در این فرایند است. هدف اصلی در این گام بسیار ساده است: کاهش و غربال فهرست مقدماتی فناوریهای موردنظر و تبدیل آن به فهرستی از فناوریهای کلیدی که بیشترین سازگاری را با مجموعه‌ای از سنجه‌های کاربردی دارند. با این حال، از آن جا که فرایند اولویت‌بندی موجب وانهادن شمار در خوری از فناوری‌ها می‌شود، یک‌باره با برندگان و بازندگان فراوانی روبرو می‌شویم. در همین نقطه از فرایند اولویت‌بندی است که لابی‌های قدرتمند و گروه‌های فشار، شکل می‌گیرند. در این شرایط یکی از وظایف گروه مدیریت فعالیت‌ها آن است که نتایج به دست آمده را تا آن جا که امکان دارد، در برابر فشارهای خارجی حفظ و حمایت کند.
فهرست نهایی فناوریهای کلیدی
فهرست نهایی فناوریهای کلیدی بخش اصلی گزارش پایانی است که در اختیار پشتیبان قرار می‌گیرد. این فهرست دربردارنده‌ی تصمیم نهایی نیست، زیرا این سیاست‌گذاران هستند که مسوولیت تصمیم‌گیری را بر عهده دارند. با این حال، تدوین و تقدیم این فهرست حاوی یک پیام کارشناسی مهم است و باید زمینه‌ی مناسب برای پیشه‌سازی تصمیم‌های سیاسی را فراهم سازد.
فهرست نهایی فناوریهای کلیدی می‌تواند با «برگه‌های تعیین هویت» فناوریهای کلیدی همراه شود که در آن ویژگی‌های برجسته، حوزه‌های اصلی کاربرد و دشواری‌های اصلی فناوری درج شده‌اند.
ارسال نظر برای این پست بسته است.